Montélimar staat bekend als de bakermat van de nougat, maar de oorsprong van het zoete notentaartje ligt in het oude Perzië, waar noten en honing overvloedig aanwezig waren. Via de Arabieren veroverde het de Mediterrane landen, maar om een of andere reden nooit het Noorden. De man die deze delicatesse 90 jaar geleden in België introduceerde, Vital, gaf zijn naam aan het bedrijf, dat sinds een paar jaar ook eerlijke nougat in het gamma heeft.
Vital is de telg van een Joods-Spaanse familie die eind 15e eeuw naar Istanbul trok. De confiseursfamilie maakt onder andere lokum, maar omdat die moeilijk bewaart wordt Vital er begin jaren ’20 op uitgezonden om de geheimen van nougat in al z’n varianten te ontdekken. Na drie jaar stage lopen in Montélimar, Alicante en Verona belandt Vital bij een oom-patissier in Antwerpen. Wanneer hij bij een neef in Gent logeert, gaat hij ’s avonds nougat verkopen in cinema Capitole, waar de film live wordt begeleid door de mooie pianiste Elsa. Ze worden verliefd en trouwen. Vital verkoopt zijn nougat in een winkeltje in Gent; eind jaren ’30 wordt dat te klein en vestigt hij zich buiten de stad. Na de oorlog begint hij aan kermis- en marktkramers te verkopen. Pas in de jaren ‘50 kent het fenomeen nougat een vlucht. Mensen beginnen op vakantie te gaan naar het Zuiden en ontdekken er nougat. Stilaan komt er meer vraag en mag Vital leveren aan patissiers, snoepwinkels en toeristenshops. Zoon Maurice, die in ’58 in de zaak komt, ziet het groter en levert aan grootwarenhuizen.
Hij komt echter tot de vaststelling dat dit moeilijk te rijmen valt met zijn ‘kwaliteit boven prijs’-filosofie en zet de samenwerking stop. In de jaren ’70 begint hij te exporteren naar Singapore, Kuala Lumpur en Hong Kong. Een totaal nieuw product aan de man brengen vraagt meer tekst en uitleg maar de inspanning loont, tot op de dag van vandaag. Zo transformeert Vital van kleine eenmanszaak tot een succesvol bedrijf dat naar meer dan 50 landen exporteert – een derde van de afzet is voor het Midden-Oosten en Azië.
Maurice’ schoonzoon Matthias Haeck, die nu samen met zijn vrouw de zaak runt, vertelt over de omschakeling naar fair trade: “Tijdens een van onze brainstorms hadden we het idee opgeworpen om bionougat te maken, ons product is sowieso vrij van bewaarmiddelen en kleurstoffen, maar we vreesden dat er niet voldoende markt voor was. Een paar jaar later kreeg ik van een bedrijfje dat onder andere bionougat produceerde de vraag of wij die voor hen konden maken. Daar zijn we niet op ingegaan, maar uiteindelijk hebben we hun portefeuille met bionougat-inkopers overgenomen en konden we daar op verder bouwen. Het leek ons logisch om meteen voor bio én fair trade te gaan. Klanten die bewust kopen, kiezen meestal voor beide, en zo brengen we een ondubbelzinnige boodschap. Nu verkopen we vijf keer zoveel bio-fairtrade als in 2010. Sinds kort maakt ook nougatgranulaat voor ijs- en biscuitmakers deel uit van ons fairtradegamma.”
Met rietsuiker uit India, honing uit Mexico, vanille uit Madagascar, cacao uit Ghana en koffie uit Brazilië proef je in Vitals nougat een stuk van de wereld. Ook bij hen ging aan de omschakeling een paar maanden onderzoek vooraf. “Het is niet altijd makkelijk om bio en fair trade in overeenstemming te brengen met elkaar en met de productie. Zo hebben we heel lang gezocht naar vanille-extract: de meeste zijn vloeibaar of op basis van alcohol of olie, dat verdampt in onze open ketels of maakt onze nougat te zwaar. Sinds kort bestaat er eerlijke vanille in poedervorm en daar werken we mee, ook al is het extreem duur (175€/kg). Destijds moesten we van Fairtrade Belgium fairtradevanille gebruiken omdat het bestond, maar wij kunnen dat technisch niet verwerken. Aanvankelijk begrepen ze dat niet, zij bekijken dat natuurlijk vanuit een andere achtergrond. Ze probeerden ons ook te overtuigen om fairtradepecannoten te gebruiken in plaats van amandelnoten. Maar als je iets verandert aan je recept moet je alles herbekijken: smaak, textuur en houdbaarheid.”
Om het ‘duurzame’ van het ‘klassieke’ gamma te onderscheiden koos Vital voor ongepelde amandelnoten en een andere styling. Dit gamma heeft een omzet van 8%, en Matthias ziet het positief evolueren. “De biomarkt lijkt me constanter dan die van fair trade. Ze bestaat langer, heeft meer voedingsbodem bij de consument. Er is wel steeds meer overlapping: FLO moedigt de boeren aan om voor bio-teelt te kiezen. Dat maakt ons werk iets gemakkelijker.”
De grootste uitdaging voor Matthias blijft de continuïteit van de aanvoer. “De sourcing is onregelmatig, en wij moeten natuurlijk op tijd aan onze klanten kunnen leveren. Ik verwacht dat dit in de toekomst zal verbeteren, maar vandaag zorgt het voor een spreidstand. Er zijn grote spelers op de markt die quasi volledig omschakelden naar fair trade maar al snel bleek dat er niet genoeg grondstoffen zijn voor hun gigantische tonnages. Zij zetten de organisatie onder druk want hun machines moeten draaien. Door de problematische sourcing zou het kunnen dat een fabrikant op een bepaald moment niet voldoende fairtradesuiker heeft en zijn fair product alvast maakt met gewone suiker, en als de rietsuiker enkele weken later wordt geleverd deze in het gewone product terechtkomt. De mass balance klopt op het einde van het jaar, er is wel degelijk fairtradesuiker aangekocht en verwerkt, maar de klant zou zich enorm bedrogen voelen want hij betaalt meer voor die kwaliteit. Fairtrade Belgium controleert streng en een fabrikant kan dat nooit zomaar doen, maar het gebeurt wel, omwille van die onregelmatige bevoorrading. Ik begrijp de toegeeflijke houding van Fairtrade Belgium maar vind dat toch riskant, vooral naar de consument toe. Het voordeel van fair trade is net dat er een fysieke transactie gebeurt: je geeft niet zomaar geld, je weet dat als je een fairtradebanaan koopt er ergens in de wereld een boer is die daar beter van wordt.”
Matthias is ervan overtuigd dat in een echte vrije markt de premie die men vandaag aan de boeren in het Zuiden betaalt overbodig zou zijn. “Dat boeren in bepaalde landen te weinig voor hun goederen krijgen om een zekere mate van welvaart en ontwikkeling op te bouwen, komt door de spanning tussen bedrijven en overheden. Monopolies en grote ondernemingen worden in een echte vrije markt gecorrigeerd. Vandaag leidt de machtsverhouding tussen overheden en bedrijven tot situaties waarbij enkele bedrijven heel veel macht krijgen en andere worden weggeduwd, en zij die het zwakst staan in de ketting, de producenten, worden uitgebuit. Eigenlijk zouden de boeren de sterkste positie moeten hebben want iedereen hangt van hen af.”
Dat geldt ook voor de boeren hier, beaamt Matthias. “In Vlaanderen alleen al is meer dan een kwart van de varkensboeren zo goed als failliet. Waarom zijn er zoveel varkensboeren? Waarom is de prijs voor varkensvlees zo laag? Veel factoren zijn politiek gerelateerd: subsidies voor varkenshouders, embargo’s tussen de EU en Rusland, banken die te goedkope leningen verschaffen,… Dat leidt tot een geforceerde situatie en dus tot een overschot, waardoor de boeren amper nog iets voor hun vlees krijgen. Het komt er op aan te zoeken naar een duurzame oplossing.”
Voorlopig is fair trade de beste manier om de boeren in het Zuiden te steunen, besluit Matthias. “We produceren 38 ton bio-fairtradenougat per jaar, waarvan ruim de helft van de ingrediënten eerlijk is en 99,9% bio”. In eigen land en West-Europa kiest Vital distributeurs die zich met het betere assortiment op de gespecialiseerde kleinhandel richten. In Scandinavië boomt fair trade enorm, zelfs de Baltische staten worden wakker. Maar in Portugal, Spanje, Italië en Griekenland komt fair trade niet van de grond, de geesten zijn er nog niet rijp voor. “We kiezen niet voor de groei om de groei maar zijn ervan overtuigd dat je een winstgevende activiteit kan hebben en toch aan bepaalde criteria vasthouden. Die criteria veranderen. In de jaren ’90 was hygiëne erg belangrijk, later kwam er aandacht voor het milieu. Er is echter één constante: het moet lekker zijn.”
