Rechtstreekse banden smeden tussen lokale producenten van duurzaam geproduceerde voeding en hun consumenten. Dat is het doel van Boeren & Buren. Ondersteund door een online platform en een ploeg ‘Buurderij-Verantwoordelijken’ wil het bedrijf de Belgische markt voor korteketenvoeding laten boomen. Communicatieverantwoordelijke Wannes De Jonghe legt uit hoe het dit aanpakt.
“Boeren & Buren wil een alternatief bieden voor de traditionele voedingssector met de focus op voeding uit korte keten. Als consument – Buur – weet je precies waar je producten vandaan komen. Als boer bepaal je zelf een eerlijke prijs voor je producten. Wij ondersteunen dit met een online platform. De Buren bestellen online en halen één keer per week hun producten af in de Buurderij in hun buurt. Daar maken ze bovendien persoonlijk kennis met de Boeren die hun voeding geteeld hebben. Of zo gaat het toch als er geen pandemie heerst …” zegt Wannes De Jonghe.
Transparante handel
“Als ‘Buur’ ontmoet je persoonlijk de mensen die je eten produceren. De boeren zijn vaak aanwezig tijdens de afhaalmomenten. Zij kennen jou ook en produceren met jou in gedachten. Bovendien gaat wat jij betaalt rechtstreeks naar hen en niet naar een anoniem concern of een groot retailbedrijf.”
Over de prijzen zijn Boeren & Buren en de boeren die er lid van zijn transparant. “Onze Boeren bepalen zelf hoeveel hun Buren betalen en houden daar 80 % van over om hun kosten te dekken. Wanneer ze aan supermarkten en veilingen verkopen, is dat gemiddeld 6,5 %.” De resterende 20% van wat een consument bij Boeren & Buren betaalt, gaat naar het overkoepelende bedrijf (digitaal platform, ondersteuning van de Buurderij-Verantwoordelijken, helpdesk, communicatie & marketing, etc.) en de lokale Buurderij-Verantwoordelijke (praktische organisatie).
Elke Buurderij is in beheer van een zelfstandige Buurderij-Verantwoordelijke, die met een kleine marge vergoed wordt voor de organisatie van de Buurderij. Wannes De Jonghe: “We zien grote verschillen tussen de Buurderij-Verantwoordelijken. Sommigen zien het veeleer als vrijwilligerswerk. Ze zijn tevreden met een beperkt aantal Buren en vinden het niet zo belangrijk of ze er financieel iets aan over houden. Anderen maken er bijna hun beroep van. Ze werven actief nieuwe Buren en Boeren, maken reclame en denken mee met de nationale organisatie. Zij verkopen automatisch meer en verdienen er een mooi bedrag mee. Maar de meeste Buurderij-Verantwoordelijken is het er vooral om te doen hun ei kwijt te kunnen in een sociale onderneming.”
Omschakeling is het kernwoord
Om als boer bij Boeren & Buren te verkopen, moet je op minder dan 250 kilometer van de Buurderij je producten telen of produceren en dat het liefst op een duurzame manier doen. Je hoeft geen labels te dragen of (bio)certificeringen voor te leggen, maar ze zijn wel wenselijk. Al kan een producent die die heeft, dit duidelijk maken op de website en kunnen klanten hierop zoeken wanneer ze bestellen.
“Natuurlijk selecteren onze Buurderij-Verantwoordelijken ‘hun’ boeren wel streng. Zo hoort een boer die aardappelen in monocultuur teelt en de bodem uitput niet thuis op de Buurderij. Ook kippen die gekweekt worden in massale hokken laten we niet toe. Al betekent dat dat sommige Buurderijen geen kip kunnen aanbieden. Een boer die zich aansluit, moet zich engageren om onze basisprincipes te helpen waarmaken,” zegt Wannes.
“Wij hameren op duurzame omschakeling. “De transitie naar verantwoorde landbouw is onze bestaansreden. Daarom sluiten we traditionele boeren niet per definitie uit, maar moedigen we hen aan om steeds duurzamer te werk te gaan. We eisen voorlopig geen garanties over hun productiemethodes, maar geven hen de tools om de landbouw mee te veranderen. We laten hen zelf tot de conclusie komen dat agro-ecologie the way to go is.”
Hiervoor stuurt Boeren & Buren de boeren nieuwsbrieven met tips over duurzamer worden en organiseert het praktische workshops. Vaak in samenwerking met Voedsel Anders, Wervel of Landwijzer. “Naarmate we groeien willen we hier meer in investeren, de boeren actiever helpen om die transitie te maken.”
“Maar de mindswitch bij de boeren gebeurt vooral doordat hun rechtstreekse consumenten hen er persoonlijk over aanspreken en hen uitdagen. De Buren trekken de Boeren uit hun wereldje. We zien dat dat een enorme impact heeft.”
Buurderijen veroveren Europa
Vandaag zijn er gespreid over België zo’n 130 Buurderijen, al heten ze in Wallonië ruches (net als in Frankrijk). Boeren & Buren is het Nederlandstalige zusterbedrijf van het Franse ‘La Ruche qui dit Oui !’ Deze sociale onderneming ging 10 jaar geleden in Frankrijk van start, zette 3 jaar later voet aan wal in Wallonië en verovert sinds 2015 Vlaanderen. Ook in Duitsland, Italië, Spanje en Nederland vind je ondertussen Buurderijen.
Wannes De Jonghe: “Wij werken nauw samen met de collega’s in andere landen. Overal zien we dat consumenten lokaler willen eten en dat producenten onder het juk van de retail uit willen. We leren van elkaar hoe we die evolutie het best kunnen ondersteunen. Dat we in verschillende landen een vinger aan de pols hebben, helpt ons om meer te bereiken. In combinatie met onze samenwerkingen in eigen land, bijvoorbeeld met Voedsel Anders.”
“Corona versterkte die trend nog. In maart 2020 zagen we al een duidelijke boom. De uitdaging voor ons is die extra mensen te blijven binden aan ons duurzame initiatief. Ons doelpubliek kiest bewust voor korte keten, maar is tegelijk divers. Sommige mensen kiezen hiervoor uit ethische overwegingen, andere om gezondheidsredenen, weer andere om de boeren te steunen. Bij de consumenten die zich tijdens de coronacrisis aansloten was die laatste reden vaak de belangrijkste, blijkt uit onze enquête van mei 2020.”
Korte keten uitgedaagd
Boeren & Buren ontstond uit een eenvoudig idee: producenten en consumenten samenbrengen om voedsel rechtstreeks te verhandelen. Maar naarmate het bedrijf groeit, stoot het op kwesties die dat basisidee uitdagen. Wannes De Jonghe: “Wat met citrusvruchten?, bijvoorbeeld. Elke Belg koopt ze, maar geen enkele lokale boer verbouwt ze hier. Kan een Buurderij ze dan aanbieden door samen te werken met een buitenlandse producent, die ze rechtstreeks verkoopt? Gezien het nog steeds over rechtstreekse verkoop gaat en een eerlijk loon prioritair blijft, geloven we van wel. Zo kunnen we basisproducten, waar hoe dan ook vraag naar is, op een ethische manier aanbieden.”
Om voeding van buiten België te kunnen aanbieden, werken sommige Buurderijen bijvoorbeeld samen met de plaatselijke Oxfam-Wereldwinkel om fairtradeproducten te verkopen. “In onze campagne ‘Goed eten, goed doen’ werken we nationaal samen met Fairtrade Belgium. Net als wij verbinden fairtrade-organisaties consumenten en producenten die zich willen inzetten voor duurzame voeding.”
Ook merkt Boeren & Buren dat de term ‘lokaal’ niet altijd op dezelfde manier ingevuld wordt. “De lokale vishandel verkoopt bijvoorbeeld niet altijd lokale of duurzame vis. Zulke situaties lossen we op door een nationale partner aan te trekken. Pintafish levert duurzame vis aan heel wat Buurderijen. Olijfolie komt dan weer van een van de Boeren van onze Italiaanse zusteronderneming. Fysiek komen producten als deze misschien van verder, maar ook hier blijft de handelsketen ultrakort. Op dit vlak werken we momenteel algemene principes uit.”
Maar hebben we eigenlijk wel een internationaal bedrijf nodig om hier in België de lokale handel te stimuleren? “Ik snap dat dat tegenstrijdig kan overkomen,” zegt Wannes. “Wij zijn inderdaad een commerciële, maar ook een sociale onderneming. Onze B-corp-certificering toont aan dat we de hoogste standaarden nastreven op het sociale en ecologische vlak, transparant zijn en onze verantwoordelijkheid opnemen. We geloven dat we ons bedrijfsmodel, met de ondersteuning van groei-investeerders, de beste manier is om korte keten op de kaart te zetten.”
Samenwerken voor duurzame landbouw
Boeren & Buren is de enige commerciële speler die actief lid is van Voedsel Anders, de beweging van Vlaamse organisaties voor agro-ecologie en duurzame voeding. Wannes De Jonghe: “Voor ons was het een belangrijke erkenning dat we bij dit platform mochten horen. We hebben ons in het begin serieus moeten bewijzen. We staan voor de volle 100% achter het manifest van Voedsel Anders. Dat zet korte keten, agro-ecologische landbouw, rechtvaardige handel en mensenrechten centraal. Dankzij het brede bereik dat wij als commerciële speler hebben, dragen wij die boodschap uit naar 120.000 Belgen, waaronder meer dan 1500 producenten en zo’n 80 Buurderij-Verantwoordelijken.”
“Sinds kort vormen we een alliantie met andere korte-keten-initiatieven. Voedselteams, Wervel, Lokaalmarkt, Linked.Farm en het CSA-netwerk maken er ook deel van uit. Door als korte-keten-organisaties de krachten te bundelen, kunnen we een sterk alternatief bieden. En er is nog véél ruimte om te groeien. Via al onze platformen maken we het de consument echt makkelijk om eten te halen bij een producent uit de buurt.”
Deze alliantie is zo nieuw dat ze zelfs nog geen naam heeft, maar zat in november al samen aan tafel met Vlaams minister van Landbouw Crevits. De alliantie werd uitgenodigd op het kabinet naar aanleiding van de open brief waarmee ze reageerde op de beleidsplannen van de minister.
Wannes: “De minister wil lokale consumptie bevorderen, maar vult het begrip ‘lokaal’ te weinig op een echt duurzame manier in. We zien tegenwoordig veel ‘lokaal-washing’. Naar analogie met greenwashing zetten bedrijven hun producten in de markt met een lokaal sausje erover, terwijl ze in werkelijkheid ingrediënten bevatten die absoluut niet uit korte keten komen. De minister had oren naar onze feedback. Sinds ons gesprek met het kabinet bekijken hoe we kunnen samenwerken met bijvoorbeeld de VLAM voor initiatieven als de Week van de Korte Keten.”
Wannes De Jonghe is vastberaden: “Om korteketenlandbouw de norm te maken wil Boeren & Buren meer consumenten bereiken. Want meer consumenten betekent meer afzet voor de boeren en dat trekt weer extra boeren aan om via Buurderijen te verkopen. Om meer consumenten te bereiken, hebben we meer Buurderijen nodig. Het kan niet de bedoeling zijn dat je een halfuur moet rijden om je korteketenproducten af te halen. Voor 2021 hebben we dus alvast steden en gemeenten geselecteerd waar we actief op zoek gaan naar mogelijkheden. Vaak werken we hiervoor samen met de lokale besturen en FairTradeGemeenten.”
